Ομιλία του Κων. Νάκου στη Γ.Ε. Αγρινίου

Σάββατο 25 Φεβρουαρίου 2023

Η Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου διοργάνωσε ομιλία του Κωνσταντίνου Νάκου, Μαθηματικού, Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου ΠΕΚΕΣ Δυτικής Ελλάδας, με θέμα «Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης "Φως εξ Ανατολών"».

Η Σχολή Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού «Αθανάσιος Παλιούρας», που λειτουργεί το τμήμα Πνευματικών και Καλλιτεχνικών Εκδηλώσεων της Γυμναστικής Εταιρείας Αγρινίου, πραγματοποίησε την δεύτερη εκδήλωση του όγδοου κύκλου ομιλιών-παρουσιάσεων, για την περίοδο 2022-2023.

Η ομιλία που έγινε την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου στο Παπαστράτειο Μέγαρο, συνοδεύτηκε από προβολή φωτογραφιών εποχής από την ζωή του μεγάλου μαθηματικού και από την Σμύρνη και την παρακολούθησε πλήθος κόσμου, μεταξύ των οποίων και μαθητές του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Αγρινίου.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1950)

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Βερολίνο, 13 Σεπτεμβρίου1873 – Μόναχο, 2 Φεβρουαρίου1950) ήταν Έλληνας μαθηματικός που διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν γνωστός εκτός Ελλάδας ως Konstantin Carathéodory και συχνά αναφέρεται λανθασμένα ως Καραθεοδωρής. Το επιστημονικό έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Αρχαιολογίας. Είχε σημαντικότατη συνεισφορά ιδιαίτερα στους τομείς της πραγματικής ανάλυσης, συναρτησιακής ανάλυσης και θεωρίας μέτρου και ολοκλήρωσης. Τα περισσότερα έργα του τα έγραψε στα γερμανικά.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή στο Ιωνικό Πανεπιστήμιο

«Ένας από τους τελευταίους Έλληνες που είδα στους δρόμους της Σμύρνης πριν την είσοδο των Τούρκων ήταν ο καθηγητής Καραθεοδωρή, Πρύτανης του καταδικασμένου εν τη γενέσει του Πανεπιστημίου. Όταν αναχώρησε ο Κραθεοδωρή από τη Σμύρνη, ήταν σαν να έφευγε από τη Μικρά Ασία η ενσάρκωση της ελληνικής ευφυΐας, της τέχνης και του πολιτισμού» γράφει ο τότε πρόξενος της Αμερικής στη Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον στο βιβλίο του «Αναφορικά με την Τουρκία».

Έτσι γράφτηκε ο επίλογος ενός μεγαλεπίβολου σχεδίου. Εμπνευστές του υπήρξαν ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Οραματίστηκαν όχι μόνο την απελευθέρωση της Μικράς Ασίας αλλά τον εκπολιτισμό και την πνευματική και διοικητική άνθησή της, με επίκεντρο το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Το Πανεπιστήμιο αυτό με το χαρακτηριστικό λεκτικό έμβλημα «Φως εξ Ανατολών», θα περιλάμβανε και Σχολή ανατολικών γλωσσών, καθώς και Ανώτερο μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο. όπως αναφέρει ο Ευάγγελος Σπανδάγος στο βιβλίο του «Η ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή»: «Αυτό έγινε από τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή για να αναδείξει τον εκπολιτιστικό χαρακτήρα της ελληνικής διοικήσεως προς τους αλλοεθνείς υπηκόους και για να προβάλει την πνευματικότητα του ανώτατου αυτού ιδρύματος».

Παρ’ όλο που ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ολόψυχα δοσμένος στα μαθηματικά, ωστόσο η μακροχρόνια ενασχόληση της οικογένειας του με την πολιτική και τη διπλωματία δεν του επέτρεπε να αδιαφορεί για τα κοινά.

Η οικογενειακή αυτή παράδοση, το αναγνωρισμένο επιστημονικό κύρος, η εκπεφρασμένη φιλοπατρία, καθώς και τα αποδεδειγμένα διοικητικά προσόντα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή οδήγησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο να τον καλέσει το Σεπτέμβριο του 1919 στο Παρίσι από το Βερολίνο. Εκεί ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή του παρουσίασε κάποιες απόψεις του για τη ίδρυση ενός δεύτερου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα και του υπέβαλε (τον Οκτώβριο του 1919) σχετικό γραπτό υπόμνημα. Ο Βενιζέλος αποφάσισε έδρα αυτού του δεύτερου Πανεπιστημίου να είναι η Σμύρνη, η οποία ήδη από το Μάιο του 1919 είχε απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό.

Η ιδέα αυτή ενθουσίασε τον Καραθεοδωρή. Έτσι, όταν τον Ιούλιο του 1920 η κυβέρνηση Βενιζέλου του υπέβαλε την παράκληση να αποδεχθεί τη θέση του τακτικού καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και να οργανώσει παράλληλα το Πανεπιστήμιο Σμύρνης, δέχθηκε, παρ’ ότι εγκατέλειπε με αυτόν τον τρόπο την αξιοζήλευτη σταδιοδρομία που του εξασφάλιζε η θέση του τακτικού καθηγητή σε ένα από τα καλύτερα Πανεπιστήμια του Μονάχου.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή συνέταξε το σχέδιο λειτουργίας του Πανεπιστημίου κατά το πρότυπο των αγγλοσαξονικών ιδρυμάτων, τα οποία περιλάμβαναν θεωρητικές και εφαρμοσμένες επιστήμες. Παράλληλα, μερίμνησε για την προμήθεια εργαστηριακών οργάνων και βιβλίων για τη βιβλιοθήκη.

Επίσημα η οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης ανατέθηκε στον Καραθεοδωρή από τον Ύπατο Αρμοστή της Ελλάδας Αριστείδη Στεργιάδη. Η σχετική σύμβαση υπογράφτηκε στις 27 Οκτωβρίου 1920. Με αυτήν ανατίθεται στον Καραθεοδωρή η καθηγεσία στο Πανεπιστήμιο Σμύρνης με μισθό 4.000 δραχμών το μήνα, για πέντε χρόνια. Για την αγορά οργάνων και ειδικού υλικού το υπουργείο Εξωτερικών του έστειλε 500.000 μάρκα και Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης 200.000 μάρκα. Στο έργο της επιλογής και προμήθειας των απαιτούμενων οργάνων είχε συμπαραστάτη τον καθηγητή του Πανεπιστήμιου του Βερολίνου Γεώργιο Ιωακείμογλου. Τα όργανα αυτά και άλλο επιστημονικό υλικό συσκευάστηκαν σε 82 κιβώτια και στάλθηκαν στη Σμύρνη.

Ο Καραθεοδωρή φρόντισε ακόμη και για την επίπλωση του Πανεπιστημίου. Αγόρασε τα αναγκαία έπιπλα από τον οίκο του Βερολίνου Zelder und Platen.

Σύμφωνα με το διάταγμα της Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης, το σχετικό με την ίδρυση του Πανεπιστημίου, αυτό θα περιλάμβανε:

Σχολή γεωπονική και φυσικών επιστημών, με σκοπό την εκπαίδευση πολιτικών μηχανικών, μηχανολόγων, αρχιτεκτόνων, ηλεκτρολόγων, χημικών, γεωλόγων, βοτανολόγων, ζωολόγων, κ.α. Επίσης προβλεπόταν η διοργάνωση ειδικών σεμιναρίων επιμόρφωσης κτηματιών και πρακτικών γεωργών. Σε αυτούς θα παρέχονταν συμβουλές για τη καλύτερη και αποδοτικότερη καλλιέργεια των κτημάτων, καθώς και για την καταπολέμηση των νόσων των ζώων και των φυτών. Η επιστημονική έρευνα θα γινόταν στα εργαστήρια της σχολής και σε ένα πρότυπο, πειραματικό, μεγάλο κτήμα στο Τεπεκιόϊ.

Σχολή ανατολικών γλωσσών και ανατολικού πολιτισμού, από όπου θα αποφοιτούσαν δάσκαλοι για τα ανώτερα εκπαιδευτήρια. Στη σχολή θα διδάσκονταν η τουρκική, η αραβική, η περσική,η αρμενική καθώς και η αρχαία και νεώτερη εβραϊκή γλώσσα. Προβλεπόταν δε η λειτουργία ιδιαίτερου φροντιστηρίου για τη πρακτική διδασκαλία φοιτητών άλλων σχολών.

Σχολή δημοσίων υπαλλήλων, για τη διδασκαλία της κοινωνικής και οικονομικής επιστήμης και του διοικητικού δικαίου.

Σχολή Εμπορική.

Σχολή χωροσταθμών και εργοδηγών, από όπου θα αποφοιτούσαν επιστάτες τεχνικών έργων.

Ανώτερο μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο, για τη μόρφωση μουφτήδων και ιεροδικαστών.

Ινστιτούτο υγιεινής, από το οποίο θα γίνονταν δωρεάν βακτηριολογικές, υγιεινολογικές, ορολογικέ και βιοχημικές εξετάσεις, θα παρασκευάζονταν εμβόλια, οροί, αντιτοξίνες, αντιγόνα κ.α. Το ινστιτούτο αυτό αποσκοπούσε στην καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων, της ελονοσίας, της φυματίωσης, των αφροδίσιων κλπ. Θα αποτελούσε ακόμη κέντρο μετεκπαιδεύσεως γιατρών, οι οποίοι θα επιθυμούσαν να αναλάβουν δημόσια υγειονομική υπηρεσία. Επίσης θα παρέδιδε ιδιαίτερα μαθήματα σε νοσηλευτές και μαίες.

Δημόσια βιβλιοθήκη, η οποία θα περιείχε όχι μόνο συγγράμματα, αλλά και βιβλία γενικού ενδιαφέροντος.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή θεωρούσε τη βιβλιοθήκη ως «σπονδυλική στήλη» του Πανεπιστημίου. Φιλοδοξία του ήταν να την εμπλουτίσει τόσο ώστε να είναι η μοναδική στην Ανατολή. Για το σκοπό αυτό ζήτησε από την Αρμοστεία έγκριση και προσέλαβε ως ειδικό τπ δόκτορα Γ. Αουσερερ που για 12 χρόνια ήταν υπάλληλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Βερολίνου και επιπλέον ήξερε τούρκικα. Ο Στεργιάδης ενέκρινε τον διορισμό. Ο Αουσερερ πέτυχε την αγορά σπουδαίων συγγραμμάτων, τα οποία στάλθηκαν στη Σμύρνη συσκευασμένα σε 36 μεγάλα κιβώτια. Αργότερα σε αυτά προστέθηκαν πολλά σπάνια και δυσεύρετα βιβλία σχετικά με τη Μικρά Ασία. Τα είχαν συγκεντρώσει Αυστριακοί αρχαιολόγοι, οι οποίοι διενεργούσαν ανασκαφές στην περιοχή της Εφέσου και της Σμύρνης κατά τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η επιλογή του καθηγητικού προσωπικού του Πανεπιστημίου έγινε από τον Ύπατο Αρμοστή Στεργιάδη, με βάση τα πρόσωπα που του υπέδειξε ως κατάλληλα ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Έτσι για την έδρα της μικροβιολογίας επέλεξε και διόρισε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου Γεώργιο Ιωακείμογλου. Ο μηνιαίος μισθός του ορίστηκε στις 3.000 δρχ. για πέντε χρόνια. Μέχρι να λειτουργήσει η πανεπιστημιακή του έδρα θα αναλάμβανε τη διεύθυνση του εργαστηρίου υγιεινής, το οποίο αποτελούσε παράρτημα του Πανεπιστημίου, και την εποπτεία όλων των υπηρεσιών υγείας της Σμύρνης.

Ως κτίριο του Πανεπιστημίου Σμύρνης χρησιμοποιήθηκε ένα μεγάλο και ευρύχωρο κτίριο στο λόφο Μαχρή Μπαμπά. Το κτίριο ήταν μισοτελειωμένο όταν απελευθερώθηκε η Σμύρνη. Προοριζόταν να στεγάσει δημόσια βιβλιοθήκη και ανώτερη τουρκική σχολή. Αμέσως η Ύπατη Αρμοστεία ασχολήθηκε με τη διασκευή και την αποπεράτωση του κτιρίου, το οποίο θα περιλάμβανε 70 ευρύχωρες και ηλιόλουστες αίθουσες, αμφιθέατρο 320 θέσεων και μεγάλο περίβολο. Το ημιτελές κτίριο συμπληρώθηκε και διαρρυθμίστηκε από την τεχνική εταιρεία των Αθηνών του Α. Ζαχαρίου. Την επιστασία των έργων είχε ο πολιτικός μηχανικός Δραγώνας Ευστάθιος. Οι εργασίες αποπερατώθηκαν τον Οκτώβριο του 1921.

Από τον Αύγουστο έως και τον Οκτώβριο του 1921 ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή πήγε στη Γερμανία για να μεριμνήσει για θέματα του Πανεπιστημίου. Επέστρεψε στη Σμύρνη στις 12 Οκτωβρίου. Από τότε παρέμεινε εκεί μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή. Εργάστηκε με πίστη και ενθουσιασμό για την οργάνωση του Πανεπιστημίου, το οποίο δεν έμελλε, ωστόσο, να λειτουργήσει.

Ο μοιραίος Αύγουστος του 1922 έφτασε με όλα τα γνωστά τραγικά επακόλουθα για τον Ελληνισμό γενικά και κυρίως για τον μικρασιατικό Ελληνισμό. Ο Καραθεοδωρή έμεινε εκεί ως την τελευταία μέρα. Έφυγε με το τελευταίο ελληνικό πλοίο από την Σμύρνη και μόνο αφού πρώτα κατάφερε να φορτωθούν για την Αθήνα όλα τα βιβλία και ένα μέρος από τα όργανα που είχε συλλέξει. Παράλληλα, φρόντισε να εφοδιάσει με συστατικές επιστολές το διοικητικό προσωπικό του Πανεπιστημίου, το οποίο αποχώρησε «ένεκεν ανωτέρας βίας», όπως χαρακτηριστικά έγραψε σε αυτές.

Όπως διηγήθηκε ο σχεδιαστής του Πανεπιστημίου Σμύρνης, Δημήτριος Δεργαλής στο δημοσιογράφο Θεοδόσιο Δανιηλίδη, στις 23 Αυγούστου 1922, ο Καραθεοδωρή συγκέντρωσε το προσωπικό του Πανεπιστημίου κα με τρεμάμενη φωνή είπε: «Φίλοι μου, οι Τούρκοι ένοπλοι έφτασαν προ των πυλών. Δυστυχώς το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας για μια ακόμα φορά δύει. Πρέπει όλοι να εγκαταλείψετε το συντομότερο τη Σμύρνη. Έχω έτοιμες συστατικές επιστολές για τον καθένα από εσάς και λίγα χρήματα από το ταμείο του Πανεπιστημίου. Καλή τύχη και καλή αντάμωση».

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ο τελευταίος που κλείδωσε την κεντρική πόρτα του κτιρίου του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Οι λυγμοί του συνόδευαν το γύρισμα του μεγάλου κλειδιού της πόρτας. Το κλειδί αυτό το παρέδωσε αργότερα συμβολικά στο Νικόλαο Πλαστήρα.

Τα πολύτιμα βιβλία, τα όργανα φυσικής και χημείας του Πανεπιστημίου Σμύρνης, καθώς και το αρχείο του (έγγραφα, επιστολές, λογαριασμοί τραπεζών, προσφορές, αποδείξεις κλπ) παραδόθηκαν από τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή στον καθηγητή Δημήτριο Χόνδρο. Το αρχείο αυτό, τα βιβλία και τα όργανα διατηρήθηκαν με μέριμνα των καθηγητών Μιχαήλ Αναστασιάδη, Θεόδωρου Κουγιουμζέλη και Σαλτερή Περιστεράκη. Στη συνέχεια παραδόθηκαν στον καθηγητή και ακαδημαϊκό, Καίσαρα Αλεξόπουλο. Σήμερα φυλάσσονται στο Μουσείο «Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας» του Πανεπιστημίου Αθηνών.

(Πηγή: Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο Έλληνας Αϊνστάιν http://www.enet.gr)