Κυριακή 28 Μαΐου 2023
Τελέστηκε το πρωί στον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος Αγρινίου το επίσημο Μνημόσυνο για τους πατριώτες που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, την Μεγάλη Παρασκευή του 1944. Αμέσως μετά στον τόπο της θυσίας, στην Πλατεία 120, τελέστηκε σε κλίμα συγκίνησης επιμνημόσυνη δέηση.
Η Ιστορικός – Ερευνήτρια, κα Ανθή Παπαθανασίου αναφέρθηκε με συγκίνηση στη σημασία της ημέρας: «Εμείς, σήμερα, ανατρέχοντας στη μνήμη υψώνουμε το τραύμα ψηλά καλώντας τα ονόματα των μαρτύρων. Σταθερά στο χρόνο για να συντηρείται η διάρκεια των ανεκτίμητων γεγονότων και προσώπων που έγιναν μοίρα μας και προορισμός μας. Με την απόδοση τιμής έχει ο τόπος μας σηματωρό και συντάσσει το ημερολόγιο της εποχής του».
Η ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιούλη Μαρούση απήγγειλε το ποίημα του Π.Χατζόπουλου «Στου κρανίου τον τόπο», ενώ ο κ. Σπύρος – Νικήτας Τσαμίχας απήγγειλε ποίημα του παππού του, Σπύρου Τσαμίχα.
Αμέσως μετά ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τον Δήμαρχο Αγρινίου Γιώργο Παπαναστασίου, τον αντιπρ. του Δημοτικού Συμβουλίου, Ν. Θεοδωρόπουλο, τον πρώην Δήμαρχο και Βουλευτή, Ι. Βαινά, τον πρώην Δήμαρχο Π. Μοσχολιό, τον επικεφαλής του «Αγρίνιο Μπορείς» Π. Καψάλη, τον επικεφαλής της «Ανεξάρτητης Ενωτικής Πρωτοβουλίας» Σταύρο Καμμένο, τον Πρόεδρο της Κοινότητας Αγρινίου, Αντώνη Τζογάνη, τον Αντιδήμαρχο Πρεβέζης, Κ. Κουμπή, τον Πρόεδρο του μαρτυρικού χωριού Κρυοπηγής, Ι.Τσούτση, τον εκπρ. της παράταξης «Ανυπότακτο Αγρίνιο» Γ.Κατσιγιάννη, εκπρ. της ΝΕ ΣΥΡΙΖΑ, Α.Ρήγα, την Στάμου – Μασαλή Αλίκη, πρ. παραρτήματος της Ε.Α.Α.Σ Αιτ/νίας, τον Πρόεδρο του Συνδέσμου Αποστράτων Σωμάτων Ασφαλείας Αγρινίου, Δημήτρη Τσούνη, την Αντιπρόεδρο του Περιφ. Τμήματος Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, Τσιρώνη Δήμητρα, τον αν. Δ/ντή Ακαρνανίας, Κ. Σπυρόπουλο, τον Διοικητή Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Αγρινίου, Ευστράτιο Πετράκη, την Δ/ντρια Δημοτικής Αστυνομίας, Α.Σκιαδά και συγγενείς των εκτελεσθέντων.
Τιμές απέδωσε η Φιλαρμονική του Δήμου Αγρινίου.
Μνημείο Αγίας Τριάδας Αγρινίου 28/5/2023
Λόγος εις μνημόσυνον των 120 εκτελεσθέντων στο Αγρίνιο τη Μεγάλη Παρασκευή 14 Απριλίου 1944 από τους Γερμανούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Της Ανθής Παπαθανασίου, Ιστορικού- Ερευνήτριας.
«Αγαπητοί συμπολίτες.
Είναι λίγα μόλις χρόνια πριν τον πόλεμο, που εγκαινιάζεται επίσημα ο δρόμος της φασιστικής θηριωδίας στην Ευρώπη. Ο δρόμος της βαρβαρότητας, που θα αποζητούσε στο εξής, αποκλειστικά αίμα αθώων για να τρέφεται.
Ήταν Δευτέρα 26 Απριλίου 1937 στις 4 η ώρα το μεσημέρι, που βομβαρδίστηκε ακατάπαυστα επί τρεις ώρες, από σμήνος αεροσκαφών της ναζιστικής αεροπορίας της Γερμανίας, της φασιστικής αεροπορίας της Ιταλίας και της φασιστικής αεροπορίας του Φράνκο, μία μικρή πόλη των Βάσκων στην Ισπανία. Ήταν η Γκουέρνικα ι Λούνο, δηλαδή «Γκουέρνικα κάτω από το φεγγάρι», που εκείνη τη μέρα είχε λένε πανηγύρι και ο κόσμος μαζεμένος στην πλατεία χόρευε. Μετά τη θηριωδία, αφού μετρήθηκαν 1645 ψυχές σκοτωμένων αθώων και 889 ψυχές τραυματισμένων, η πόλη εξαφανίστηκε κυριολεκτικά από το χάρτη. Τότε ο Πικάσο, θα μαζέψει τα σκορπισμένα μέλη των αθώων και με το εικονοποιητικό του τάλαντο, θα ζωγραφίσει τη Γκουέρνικα, κρατώντας το όνομα και το μήνυμα της αφανισμένης πόλης, αντιφασιστικό σύμβολο για τους αιώνες.
Και από τη μακρινή αυτή αφετηρία, ο δρόμος της φασιστικής θηριωδίας θα περάσει απ’ όλη την Ευρώπη, ώσπου θα φθάσει και θα χαραχτεί βαθιά στο σώμα του χάρτη και της δικής μας πατρίδας.
Θα περάσει και θα χαραχτεί βαθιά μέσα στην ψυχή της πόλης μας.
Τόπος μαρτυρίου: Αγρίνιο
Χρόνος: Μεγάλη Παρασκευή του 1944, όπου ο κατακτητής θα δείξει το σιδερένιο του πρόσωπο και όπου μέχρι το τέλος εκείνης της μέρας, από τις βολές του και το δάχτυλο του ντόπιου καταδότη, 120 ψυχές αθώων θα χυθούν στη μεγάλη χοάνη του Άδη.
Αθροίζοντας σήμερα τα χρόνια μετράμε τα 79.
79 χρόνια πέρασαν από τότε που χαράχτηκε ανεξίτηλα στην ιστορία της πόλης μας η εικόνα:
«Αυτοί που ήταν για εκτέλεση, ήταν δίπλα στο φούρνο……απέναντι από τα σημερινά ευκάλυπτα…… Δεν έσκαψαν πολύ βαθιά για να γίνουν όλα γρήγορα. Το χώμα απ’ το σκάψιμο του λάκκου το έβαλαν ανυψωμένο, γιατί το έδαφος ήταν πρανές προς τις τρεις ελιές του χωραφιού, σαν ανάχωμα, προφανώς να είναι έτοιμοι για αντίποινα. Πρέπει στην αρχή να τους έφερναν ανά πέντε και μετά, επειδή η διαδικασία ήταν αργή τους πήγαν ανά δέκα……Οι Ταγματασφαλίτες που εκτελούσαν τους φυλακισμένους φορούσαν στα πρόσωπα κάλτσες χακί, στρατιωτικές, με τρύπες στο στόμα, στη μύτη και στα μάτια. Οι Γερμανοί ήταν ακροβολισμένοι γύρω στο χωράφι…… Έφεραν και τους τρεις που απόδρασαν και τους έριξαν μέσα κι αυτούς. Με το τέλος , τους έριξαν ένα άσπρο σαν υγρό και τους ψέκασαν κι έβαλαν φωτιά κι έφυγαν αμέσως γιατί φοβόνταν αντίποινα…Σε μερικούς έριξαν τη χαριστική βολή. Ο κόσμος μέσα στο λάκκο καιγόταν αργά - αργά σαν κερί. Κουνιόνταν τα πόδια τους και τα χεράκια τους. Η φτέρνα τους ήταν έξω και κουνιόταν και τα χεράκια τους από τον καρπό και μετά. Εκεί έκλαψα. Έχω την εικόνα μπροστά μου. Δεν έχω ματαξαναδεί τέτοιο πράγμα, κι ούτε θέλω. Το απόγευμα τους έβαλαν χώμα από πάνω απ’ αυτό που είχαν σκάψει……Χτυπάει η καρδιά μου που το σκέφτομαι και ανατριχιάζω.
Αυτή η εικόνα δεν γράφτηκε από τα χρώματα και τις γραμμές κάποιου ζωγράφου. Γράφτηκε ζωντανά, από τα διαμελισμένα κορμιά των δικών μας ανθρώπων, σε τούτη τη μαρτυρική πόλη. Κορμιά εκτελεσμένων αθώων, που χάραξαν τις γραμμές και έδωσαν το σχήμα, ενώ το αίμα τους έδωσε το χρώμα στη δική μας Γκουέρνικα, κάτω από το μαύρο ουρανό εκείνης της μέρας, που η ανθρώπινη θυσία, ακούμπησε στη θυσία του Θεού.
Ήταν η ανάγνωση της ζωής μας σ’ αυτήν την πόλη, που είδε να κόβεται στα δύο η εικόνα του κόσμου της, και το «χάλκεον χέρι» του κατακτητή να της στερεί όλα τα χρώματα της ζωής της, που χωνεύτηκαν από το μαύρο του καπνού και το κόκκινο του αίματος των αθώων.
Ήταν η βιωματική εμπειρία του αυτόπτη μάρτυρα Βασιλείου Γραμμένου, που ήταν δέκα χρονών τότε, παιδάκι, και με τα χλωρά του μάτια, είδε, θρήνησε, πόνεσε και μετρώντας τα τραύματά του έδωσε με αργές λέξεις, χρόνους μετά, απογυμνωμένη την αλήθεια, όπως υπάρχει καταγεγραμμένη στην ιστορική βιογραφία «Κατίνα Χατζάρα, 1912-1944» της Ειρήνης Τριανταφύλλου, που περιέχει πολύτιμη συλλογή από προφορικές μαρτυρίες της περιόδου.
Αγαπητοί συμπολίτες
Μέρα μνήμης σήμερα!
Και στο χρόνο της ιστορίας, τα πάντα μένουν και πλανώνται γύρω μας, συμβολικά και αποκτούν κάθε στιγμή, όποια μνήμη τους αποδίδεται.
Για τούτο, ας μυηθούμε στην επετειακή τούτη μέρα, για πολλοστή φορά, σ’ εκείνα τα γεγονότα, που έγιναν μοίρα και προορισμός μας, για να χωρέσουμε το σχήμα τους στην τωρινή ζωή μας, σαν οφειλή.
Όπως και όλη η Ελλάδα, έτσι και το Αγρίνιο με την περιφέρειά του, έμπρακτα διατύπωσε με το ξέσπασμα του πολέμου την απόφασή του, να μην δεχτεί τον ίσκιο του φασισμού και μπήκε στην Αντίσταση. Κέντρο οικονομικό, διοικητικό, πληθυσμιακά ισχυρό το Αγρίνιο με τη δυναμική του, λειτούργησε και πριν τον πόλεμο, σαν ζυμωτήριο ιδεών, ενώ στα χρόνια του πολέμου απορροφούσε αδιάκοπα την περιφερειακή αντιστασιακή, στον κατακτητή, δράση.
Το καλοκαίρι του 1943 το Αρχηγείο του Καΐρου, έδωσε στις αντιστασιακές οργανώσεις ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ διαταγή για μάχες, σαμποτάζ και ενέδρες κατά του κατακτητή.
Σε υλοποίηση αυτής της διαταγής, θα λάβουν χώρα, από την πλευρά του ΕΛΑΣ, οι μάχες στη Λυσιμαχία, στη Γουρίτσα, στη θέση Παπαδοκώστα Λιθοβουνίου και ανατινάξεις γεφυρών στη Συκιά, στα Φραγκουλέικα, στην Κλόκοβα, καθώς και ενέδρες στη Μπουγλάστη Γραμματικούς και στο Πετροχώρι.
Από την πλευρά του ΕΔΕΣ μάχες στη γέφυρα του Αχελώου, μάχες και ενέδρες στο Μακρυνόρος.
Στις 9 Απριλίου 1944 καθοριστική ήταν η ενέδρα στην περιοχή Σταμνάς του ΕΛΑΣ στην αμαξοστοιχία που μετέφερε στο Αγρίνιο γερμανούς στρατιώτες, πολεμικό υλικό και τρόφιμα. Η υλική ζημία και ο θάνατος 12 γερμανών στρατιωτών, πυροδότησε τα αντίποινα. Η απάντηση δόθηκε άμεσα. Πέντε μέρες μετά, με τη σύμπραξη των προδοτικών ταγμάτων ασφαλείας, ο κατακτητής, εφαρμόζοντας τη λογική της συλλογικής ευθύνης, έδειξε το σιδερένιο του πρόσωπο και αποζήτησε τη λεία του στους ήδη κρατούμενους των φυλακών της Αγίας Τριάδας.
Τρεις κρέμασαν στην πλατεία. 117 εκτέλεσαν εδώ που πατούμε. Ανάμεσά τους και μία γυναίκα.
Σ’ αυτό το δρώμενο της φρίκης, χάνεται το νήμα της ευθείας.
Το «χάλκεον χέρι» χτύπησε την ανθρώπινη αντοχή!
Τα χρώματα της πόλης και η ύλη μιας ολάκερης ζωής, έγιναν πόνος, θρήνος, πληγή, βάρος που έπρεπε να κουβαληθεί στις πλάτες των χαροκαμένων.
Τότε, στην ιστορία και στον ορίζοντά μας, γράφτηκε εκείνο το πικρό «γιατί» που έμεινε μέχρι σήμερα αναπάντητο.
Και το Αγρίνιο θα μπει στον κύκλο των μαρτυρικών πόλεων, μαζί τα Καλύβια, με την περιοχή της Μακρυνείας, και θα σμίξει με το Δοξάτο των αρχών του αιώνα, τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, τα χωριά της Βιάννου, τη Δόλιανη, το Κομμένο Άρτας ... και δεκάδες άλλα κομμάτια πολύτιμα από την ψυχή αυτής της Ελλάδας... που τόσο ανελέητα γκρέμισε η βαρβαρότητα.
Αγαπητοί συμπολίτες
Οι περισσότεροι από μας μεγαλώσαμε με ακούσματα από διηγήσεις αυτών που έζησαν εκείνη τη φρίκη και μπορούμε να μετράμε το βάρος των γεγονότων με το σεβασμό που τους πρέπει.
Είναι πράξη επαινετή η απόφαση του Δήμου Αγρινίου, να υπερασπίζεται τη βαρύτητα εκείνων των γεγονότων, να ξεχωρίζει και να τιμά τη μέρα αυτή.
Εμείς σήμερα, σ΄ αυτόν εδώ το χώρο της θυσίας, υψώνουμε εκείνο το τραύμα ψηλά, καλώντας τα ονόματα των μαρτύρων. Για να έχει ο τόπος μας σηματωρό και να συντάσσει το ημερολόγιο της εποχής του.
Λένε ότι διαλύεις έναν λαό αφαιρώντας τη μνήμη του. Το λέω αυτό, γιατί υπήρξε περίοδος που τα γεγονότα αυτά που αναγνωρίζουμε, τιμούμε και μας ορίζουν σήμερα, παραδόθηκαν στη σιωπή. Ένας αδελφοκτόνος πόλεμος, ο Εμφύλιος, που ακολούθησε και η προδοσία της πατρίδας απ’ αυτούς που τον υποκίνησαν, το κατασκευασμένο πεδίο αντιπαλότητας που επεβλήθη στους Έλληνες και τους χώρισε, μας απομάκρυναν για αρκετά χρόνια, από τις σπουδαίες εκείνες μνήμες.
Πέρασαν χρόνια απόλυτης σιωπής, που κλείνουν τον ομαδικό θάνατο της μνήμης ανθρώπων, ανάμεσα στο φόβο και τον πόνο. Για όλους αυτούς που γνώρισαν το κακό, εκείνα τα χρόνια που ακολούθησαν, θα έκλωθαν στα τυφλά μια αναπάντεχη πλοκή, που θα γινόταν το νήμα της μοίρας τους. Μιας μοίρας, σαν απώλεια της Προμηθεϊκής ψυχής τους κι αυτό, σαν προαπαιτούμενο για τη συντήρησή τους, σ’ εκείνη την πραγματικότητα της αναγκαστικής σιωπής.
Ίσως για να μην καταγγελθεί και να ξεχαστεί ότι ο συνεργάτης των Γερμανών, ταγματασφαλίτης δήμιος, Γεώργιος Τολιόπουλος, όπως και οι άλλοι υπάνθρωποι σαν κι αυτόν, πήρε και προαγωγή το 1949 και συνέχισε την επαγγελματική του πορεία στον Ελληνικό στρατό, ενώ ουδέποτε εκλήθη να καταθέσει για τα εγκλήματά του...
ΔΗΛΑΔΗ, την ίδια στιγμή που με το τέλος του πολέμου στη Νορβηγία εκτελούσαν τον στρατιωτικό και υπουργό Βίντκουν Κουίσλιγκ για εθνική προδοσία και σύμπραξη με τους ναζί σε βάρος του λαού της Νορβηγίας, ενώ το όνομά του παγκόσμια έγινε συνώνυμο του προδότη, και την ίδια εποχή που στη Γαλλία κατεδίκαζαν σε θάνατο για εθνική προδοσία το στρατηγό Φίλιππο Πεταίν, ήρωα του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου στη μάχη του Βερντέν κατά των Γερμανών, αλλά συνεργάτη τους στο Δεύτερο Παγκόσμιο, με ρόλο στη φασιστική κυβέρνηση του Βισύ και άπειρα τέτοια παραδείγματα στην Ευρώπη, στην πατρίδα μας μοιράζονταν θέσεις και αξιώματα σε προδότες...
Μέρα μνήμης σήμερα, κι ας μην ξεχνούμε αυτό που ένας γερμανός εγκληματίας πολέμου, είπε στη Δίκη της Νυρεμβέργης: «Δεν αρκεί να τα φορτώνετε όλα σ’ εμάς τους Γερμανούς, γιατί εμείς δεν θα μπορούσαμε να κρατήσουμε την Ευρώπη χωρίς την πολύτιμη βοήθεια των εγχώριων συνεργατών μας»...
Χρειαζόμαστε επομένως, μία πιο στέρεα βάση της ιστορίας. Μία επαναπροσέγγιση των ιστορικών συμβάντων.
Για τούτο, η επετειακή αυτή μέρα, επιβάλλει να ορίζουμε αφηγούμενοι εις το διηνεκές, τη διαδρομή στο μαρτυρικό εκείνο χρόνο. Την πρώτη αλήθεια εκείνης της ιστορίας, ωσάν δική μας προοπτική.
Ωσάν το ελπιδοφόρο δείγμα μιας δυναμικής, που δεν πρέπει να χαθεί από τον τόπο μας.
Σταθερά στο χρόνο, την ίδια μέρα, στον ίδιο αυτό χώρο, η διαδρομή μας στο μαρτυρικό εκείνο δρόμο της θυσίας των 120 δικών μας ανθρώπων.
Για να συντηρείται πάντα η διάρκεια των ανεκτίμητων πραγμάτων!
Είθε η θυσία των 120 συμπολιτών μας, να γίνει για μας, διδαχή και ευχή, για να βαδίζουμε πάντα από την πλευρά του φωτός!
Με την ευχή οι γενεές που θα ’ρθουν να θυμούνται και να τιμούν, άπαντες ημείς, ευγνωμονούντες.
Και «...στο όνομα των αθώων που τυραννήθηκαν παντού και που παντού θα θριαμβεύουν...», εις μνημόσυνον τούτος ο λόγος».
