Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2024
Του Αλέξιου Γ. Κατεφίδη
Είναι γεγονός ότι , "τ΄Αγιού Δημητρίου", η 26η Οκτωβρίου, ήταν (είναι;) μια μέρα σύμβολο για τους νομάδες κτηνοτρόφους, βλαχοποιμένες, που κατέβαιναν (κατεβαίνουν;) από τα βουνά για τα χειμαδιά… "ἀπ᾿ τ᾿ Ἄγραφα πάνω ὦς τὰ ριζοβούνια τοῦ Βραχωριοῦ κάτω· κι ὥς πέρα τὸ Ξηρόμερο καὶ τῆς Λεπενοῦς τὸν κάμπο"... σύμφωνα με την αναφορά του Δημήτρη Λουκόπουλου στο βιβλίο του, "Ποιμενικά της Ρούμελης", Αθήνα, 1930*
Κατέβαιναν στην ευρύτερη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας απο τα βουνά μαζί με τα κοπάδια τους (εποχική μετακίνηση των κοπαδιών, transhumant livestock). Πραγματικά ολόκληρη τελετουργία για την διαδικασία αυτή της μετακίνησης που γίνονταν(γίνεται;) αυτή την περίοδο αλλά και την άνοιξη αντίστροφα (μετά τις 21 Μαΐου, εορτή των Ιεραποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, κατ΄ άλλους μετά τις 15 Μαΐου του Οσίου Αχίλλιου). Κουβαλούσαν μαζί τους μαζί με τα κοπάδια τους για χειμαδιό στα μέρη μας ένα σωρό καλούδια που τα ετοίμαζαν το καλοκαίρι, τσαλαφούτι, τραχανά, χυλοπίτες.
Αναλυτικά λοιπόν μας περιγράφει τις βλαχόστρατες της Αιτωλοακαρνανίας, στοπόνημάτου, Ποιμενικά της Ρούμελης, ο Δημήτρης Λουκόπουλος:
….”Μιὰ ζωὴ, ὁλάκερο σκοινὶ ζωῆς βλάχικης τεντωμένο ἀπ᾿ τ᾿ Ἄγραφα πάνω ὦς τὰ ριζοβούνια τοῦ Βραχωριοῦ κάτω· κι ὥς πέρα τὸ Ξηρόμερο καὶ τῆς Λεπενοῦς τὸν κάμπο. Νὰ ἡ εἰκόνα στὸ κατέβασμα. Καὶ γιὰ νὰ τὴ μεγαλώσεις, τράβα την καὶ στὸν ἄλλον τὸ δρόμο ποὺ χωρίζοντας ἀπ᾿τὸ μεγάλο ντερβένι, περνάει τὴ Μαγούλα τῆς Τατάρνας, τὸ μεγάλο ἀπ᾿ τ᾿ Ἀληπασὰ τὸν καιρὸ γιοφύρι, ἀνεβαίνει στοὺς Χαλκιόπουλους, πίσω ἀπ᾿ τὴν Καλάνα, καὶ πέφτει Καρβασαρὰ καὶ Βόνιτσα πέρα. Τέντωσ᾿ τὴν καὶ κατὰ τῆς Καρδίτσας τὰ μέρη, κόλλησε καὶ τὴν ἄλλη, τὴν ὅμοια εἰκόνα ποὺ βλέπεις στὸ μεγάλο τὸ ντερβένι, ποὺ περνάει τὸν Ἀγραφιώτη, ἀνεβαίνει τὸ Κεράσοβο, διαβαίνει τῆς Μέγδοβας τὸ γεφύρι, ἀνηφορίζει τὸ Βελούχι, πέφτει στὸ Καρπενήσι καὶ παίρνει τὸ μεγαλόδρομο, γιὰ τὴ Λαμία, καὶ τότε θὰ καταλάβεις τὶ πάει νὰ εἰπεῖ κατέβασμα τῶν βλάχων στὰ χειμαδιὰ. Ἐδῶ δὲν παραλείπω νὰ γράψω ὅπως μοῦ δηγήθη ὁ Ἀγραφιώτης τσέλιγγας Σαλαγιάννης στὴ Μίγδου τὸ κατέβασμα:«Ξεκινᾶμε ἀπὸ δῶ μὲ τὰ πράματα καὶ φτάνουμε τὸ βράδυ στὴν Κουφάλα (χωριό). Σταθμεύομε κεῖ. Τὴν ἄλλη μέρα περπατᾶμε καὶ φτάνουμε στὴ Βίνιανη· δεύτερος σταθμὸς κι ἐκεῖ. Σταίνουμε σκηνὲς ἀπὸ τραγόμαλλο φκειασμένες καὶ ξενυχτάει ἡ φαμελιά.
Τὴν τρίτη μέρα κάνουμε σταθμὸ στὴ Φραγγίτσα, τὴν ἄλλη στὸ Μαραθιά· ἔπειτα στὴν Ἐπισκοπή. Τὴν ἕκτη μέρα εἴμαστε στὸν Ἅϊ - Βλάση, ἂν θέλει ὁ θεός. Τὴν ἄλλη στὴν Φραγκόσκαλα· ἄλλο σταθμὸ κάνουμε στὸν Ἅϊ - Νικόλα, ἔπειτα στὴν Σπολάϊτα κοντὰ στὸν Ἄσπρο, ὕστερα στὴ Ματσούκα, ὕστερα στὴ Βαρειὰ (κοντά στα Καλύβια), δεξιὰ ἀπὸ τὸ Ἀγγελόκαστρο, ἔπειτα στὴ Ρίγανη καὶ καταλήγουμε στὴν Παλιομάνινα. Ἐκεῖ ἔχει ἕνα τσιφλίκι ὁ Κατσαρός, ὁ Καραγγούνης καὶ ξεχειμάζουμε. Τ᾿ ἄλλα τὰ τσελιγγάτα παραχειμάσουν στὴν Κατοχή, στὸν Ἀστακό, στὸ Ἀντελικό, στὸ Βραχώρι καὶ κάμποσα πιάνουν τὸν Καρβασαρά. Ἄλλοι τσελιγγάδες πιάνουν τὴ Θεσσαλία. Ὁ Μαλαμούλης νὰ ποῦμε, παραχειμάζει στὸ Μουσαφακλή, κοντὰ στὸ Βελεστίνο. Ἔχει δικό του λειβάδι. Οἱ Τσιγαρδαῖοι πᾶνε στὴ Λειβαδιὰ - ἀπ᾿ τὴ Θεσσαλία περνοῦν. Ὁ Ἀκρίβος παραχειμάζει στὴ Θήβα· κι αὐτὸς ἀπ᾿ τὴ Θεσσαλία περνάει καὶ πάει ἐκεῖ πέρα. Ὁ Καραΐσκος ξεχειμάζει στὸν Ἀρμυρὸ τῆς Θεσσαλίας. Ὁ Βελέντζας πάει στὴ Λειβαδιά· κι αὐτὸς περνῶντας τὴ Θεσσαλία. Εἴκοσι τέσσερες ὧρες ἔχουμε δικαίωμα ἐμεῖς οἱ Βλάχοι νὰ μείνουμε στὸ ἴδιο μέρος, ὅταν περνοῦμε τὴ στράτα γιὰ νὰ πᾶμε. Περνῶντας οἱ εἴκοσι τέσσερες φορτώνουμε καὶ φεύγουμε. Ἔτσι μᾶς διατάζουν οἱ ἀγροφυλάκοι ἀπὸ τὰ χωριά”….
Στη πρώτη φωτογραφία πάνω, διακρίνουμε νομάδες κτηνοτρόφους με τα κοπάδια τους στον κάμπο του Ζαπαντιού (από την ανάρτηση του Χρήστου Μποκόρου εδώ:(https://www.facebook.com/christos.th.bokoros/posts/1607403666108063).
Στην δεύτερη φωτογραφία εποχής, διακρίνουμε βλαχοποιμένες, στο Σουροβίλι (σημ. Στράτο ) στα 1925, ενδεδυμένους με κάπα τύπου "capotini". Υπέροχη διαφάνεια από το ψηφιακό αρχείο της Χέλεν Ράδερφορντ στην Βρετανική Σχολή Αθηνών.
Από το ίδιο πόνημα του Δημητρίου Λουκόπουλου, προέρχεται και ο ακόλουθος χάρτης με τις βλαχόστρατες της Αιτωλοακαρνανίας.
- Αξιοσημείωτο είναι και το βουκολικό δρώμενο του Νίκου Τομαρά σε σχέση με τα κοπάδια στα βουνά του Ασπροποτάμου (Αχελώου ποταμού) εδώ, https://youtu.be/No7uD8ogI_s (http://www.pentalofo.gr)
Συντάκτης του άρθρου, έρευνα και ©: Αλέξιος Γ. Κατεφίδης, εκπαιδευτικός, τέως υποδιευθυντής του Ελληνικού Λυκείου Νυρεμβέργης.
