Το υστεροβυζαντινό Υδραγωγείο (Τερίζι), στη Σταμνά

Πέμπτη 17 Αυγούστου 2023

Πρόκειται για τον υδραύλακα και το υδραγωγείο Σταμνάς Μεσολογγίου (οι ντόπιοι το λένε Τερίζι), ένα έργο, κατά πάσα πιθανότητα, του 16ου ή 17ου αι., το οποίο κατασκευάστηκε για την άρδευση της πεδιάδας από τον Κεφαλόβρυσο Σταμνάς μέχρι τις ακτές της λιμνοθάλασσας και παράλληλα για την κίνηση τριών νερόμυλων. Οι φωτογραφίες είναι του συμπατριώτη μας Βασίλη Γαλατά.

Ο υδραύλακας (ο παλαιός αυτός αγωγός νερού) τροφοδοτούσε κάποτε με νερό τους τρεις νερόμυλους, οι οποίοι βρίσκονταν σε πολύ μικρή απόσταση ο ένας με τον άλλον. Δεν πρόκειται για έργο της ρωμαϊκής εποχής, όπως αναφέρεται συχνά αυθαίρετα, αλλά πολύ μεταγενέστερο. Είναι μία πέτρινη κατασκευή με τοξωτές καμπύλες που θα ζήλευαν οι καλύτεροι αρχιτέκτονες του κόσμου στη σημερινή εποχή. Οι μύλοι αυτοί λειτουργούσαν με το νερό του Κεφαλόβρυσου, το οποίο έφτανε σ' αυτούς με το τερίζι (υδραύλακας).

Από αυτό σώζονται μέχρι σήμερα ορισμένα τμήματά του με τις χαρακτηριστικές καμάρες του. Το νερό έπεφτε από ύψος 3-5 μέτρων από την κάναλη σε μια ξύλινη φτερωτή, η οποία με έναν άξονα κινούσε την μυλόπετρα. Ο ένας νερόμυλος σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων είχε ακόμη νεροτριβή και μαντάνια. Στη νεροτριβή έφτιαχναν φλοκάτες, βαλέτζες και σαγίσματα, ενώ στα μαντάνια έφτιαχναν ρούχα - σακάκια, παντελόνια - το ύφασμα που είχαν υφάνει οι γυναίκες στον αργαλειό.

Οι νερόμυλοι Σταμνάς, όπως αναφέρθηκε, ήταν τρεις στον αριθμό, λειτούργησαν την εποχή της Τουρκοκρατίας. Μετά την φυγή του κατακτητή οι μύλοι πέρασαν σε Έλληνες ιδιώτες. Την εποχή εκείνη όμως, βγήκαν οι κυλινδρόμυλοι και έτσι οι νερόμυλοι έκλειναν ο ένας μετά τον άλλο.

Δυστυχώς, σήμερα και οι τρεις μύλοι εγκαταλελειμμένοι εδώ και πολλά χρονιά, έχουν καταρρεύσει. Σύμφωνα με μαρτυρία του κου Β. Θεοδώρου «Ο παλαιός αυτός αγωγός νερού τροφοδοτούσε με νερό κάποτε τρεις νερόμυλους οι οποίοι βρίσκονταν σε πολύ μικρή απόσταση ο ένας με τον άλλον. Δυστυχώς έχει αφεθεί στην εγκατάλειψη εδώ και πολλά χρόνια. Ο πρώτος νερόμυλος υπάρχει ανενεργός. Ακόμη ο δεύτερος είναι ερείπια από πέτρες και θαμμένος μέσα στην βλάστηση, ο τρίτος δεν υπάρχει καν. Το νερό που κυλούσε στον αγωγό αυτό προέρχεται από μια κοντινή φυσική πηγή κυλάει σε χαντάκι παράπλευρα και χύνεται στην λιμνοθάλασσα».

Ένας σημαντικός παράγοντας για τη δημιουργία και την επιβίωση ενός οικισμού στο πέρασμα του χρόνου είναι η εξασφάλιση του νερού. Γι’ αυτό το λόγο κατασκευάζονταν γέφυρες, υδραγωγεία, κρήνες, στέρνες, δεξαμενές. Σε κοιλάδες και σε φαράγγια, εξαιτίας της ιδιομορφίας του εδάφους, έχτιζαν τοξωτές γέφυρες και υδραγωγεία, πάνω στα οποία στηριζόταν ο αύλακας που μετέφερε το νερό στην πόλη.

Η Σταμνά μέσα από τα Οθωμανικά Κατάστιχα

Η Συντακτική Επιτροπή του περιοδικού «ΩΛΕΝΟΣ» (Γιώργος Σταμούλης, Γιώτης Βάρρας, Κώστας Τσόλκας) το οποίο παρότι δεν κυκλοφορεί πια, συνεχίζει με κάθε ευκαιρία την προσπάθεια να καταγράφει και να εμπλουτίζει την ιστορία του χωριού της Σταμνάς. Εντόπισε λοιπόν κείμενα από τα αρχεία του Τουρκικού Κράτους στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία αφορούν στο χωριό, για τα έτη 1645 και 1711. Μέσα από τους φορολογικούς αυτούς καταλόγους (κατάστιχα), σημαντικά στοιχεία, όπως ονόματα οικογενειών, φορολογία και παραγωγή, έρχονται στο φως για πρώτη φορά και μας δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα την ιστορία του χωριού μας κατά την μεταβυζαντινή περίοδο, μέσα από επίσημα έγγραφα και μακριά από μυθοπλασίες.

Όταν οι Οθωμανοί διαδέχτηκαν τη βυζαντινή διοίκηση, υπήρχαν οικισμοί και χωριά που γνώριζαν μεγάλη ακμή και εκεί είχε εγκατασταθεί Τούρκος φοροεισπράκτορας. Το 1645 γίνεται αναφορά στο χωριό DORIZA (Δόριζα) και στο χωριό Σταμνά μαζί με τους μαχαλάδες και τα τσιφλίκια. Στη Δόριζα αναφέρεται ότι υπήρχαν 20 οικογένειες και στη Σταμνά 12. Το 1711 γίνεται αναφορά μόνο στο χωριό Σταμνά που το ονόμαζαν Καράτουλα ή και Καραμπούλα, από τα Σουλτανικά Χάσια και γίνεται αναφορά για 26 οικογένειες.

Στα φορολογικά στοιχεία που παραθέτει η συντακτική ομάδα, εντοπίζει και την ύπαρξη των δύο νερόμυλων που υπήρχαν και τον μίσθωνε κάτοικος του χωριού από τον Τούρκο ιδιοκτήτη έναντι τιμήματος. Συμπεραίνουν έτσι ότι το έργο του υδραύλακα είχε κατασκευαστεί επί τουρκοκρατίας.

Τέλος να αναφέρουμε ότι, η Σταμνά υπάγεται διοικητικά στον δήμο Ι.Π. Μεσολογγίου και αποτελείται από το κυρίως χωριό, το οποίο βρίσκεται χτισμένο πάνω σε επίμηκες λόφο (160 μ. υψόμετρο), σε απόσταση 14 χιλ. από το κέντρο του δήμου και τους οικισμούς Κεφαλόβρυσο Σταμνάς και Σταθμός Σταμνάς. Η ιστορία της περιοχής φτάνει μέχρι τα μυκηναϊκά χρόνια, και αυτό μαρτυρούν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα της ανασκαφής στη θέση Κεφαλόβρυσος Σταμνάς.

Επιμέλεια κειμένου: Γιώργος Αν. Πανταζόπουλος

Φωτογραφίες: Βασίλης Γαλατάς

ΠΗΓΕΣ:

1) ΒιΔΑ/VIdA ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΔΕΛΤΙΑ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ

https://vidarchives.gr/reports/2020_03_1545

2) Συντακτική Επιτροπή του περιοδικού «ΩΛΕΝΟΣ» (Γιώργος Σταμούλης, Γιώτης Βάρρας, Κώστας Τσόλκας)

3) https://el.wikipedia.org/wiki/

4) http://www.stamna.gr/