Σάββατο 30 Ιουλίου 2022
Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Βασιλείου Γ. Χαλαστάνη με τίτλο «Η Πρασιά Ευρυτανίας κατά τη δεκαετία 1940-1950» υπάρχουν αναφορές και καταγεγραμμένες μαρτυρίες για τρεις κατοίκους από το χωριό Ραπτόπουλο, οι οποίοι εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς τον Ιούλιο του 1944, στα Καλύβια.
Στις σελίδες 86-94 του βιβλίου αναφέρονται τα κάτωθι:
«Ο Κωστάκης Ζελενίτσας του Ιωάννου από τα Φουσιανά της Πρασιάς και ο Ηλίας Κακός του Κωνσταντίνου, από τον Πρόδρομο της Πρασιάς, κατά τη διάρκεια της Κατοχής εργάζονταν ως αγωγιάτες. Μετέβαιναν με τα μουλάρια τους στην Αμφιλοχία του Βάλτου, τα φόρτωναν με αλάτι και στη συνέχεια το αντάλλασσαν με καλαμπόκι σε χωριά της Θεσσαλίας. Την 1η Ιουλίου 1944 πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Γερμανούς στην Αμφιλοχία και οδηγήθηκαν στις φυλακές Αγρινίου. Κλεισμένοι εκεί βίωναν καθημερινά βασανιστήρια, μετέωροι μεταξύ ζωής και θανάτου. Οι Γερμανοί σε καθημερινή σχεδόν βάση έπαιρναν πότε έναν και πότε δύο αιχμαλώτους και τους εκτελούσαν στο προαύλιο της φυλακής. Στη συνέχεια διέταζαν άλλους κρατουμένους και έθαβαν τους εκτελεσμένους επιτόπου!
Οι αιχμάλωτοι δεν είχαν για τους Γερμανούς κατακτητές καμία απολύτως αξία. Θεωρούνταν ένα κοπάδι πλασμάτων έτοιμο κάθε φορά να σφαγιασθεί ως αντίποινα σε αντιστασιακές ενέργειες των Ελλήνων ανταρτών. Κανένας λόγος δεν μπορεί να γίνει για τα υπόλοιπα ανθρώπινα δικαιώματα των αιχμαλώτων αυτών, αφού καταπατούνταν το πρωταρχικό, το θεμελιώδες δικαίωμα της ύπαρξης στη ζωή. Στο διάστημα των 50 ημερών που βρέθηκαν φυλακισμένοι οι δύο Πρασιώτες στο Αγρίνιο, οι Γερμανοί πραγματοποίησαν και μία μαζική εκτέλεση 59 Ελλήνων πατριωτών στο χωριό Καλύβια Αγρινίου. Τους μετέφεραν εκεί από τις φυλακές της πόλης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν και οι Μπαστάνης Γεώργιος, Παπαδημητρίου Κωνσταντίνος, Πεταρούδας Βασίλειος και ένας Γωγάκης αγνώστων λοιπών στοιχείων από το Ραπτόπουλο Ευρυτανίας, γνωστοί και συντοπίτες των Πρασιωτών, εποχικοί εργάτες γης στο χωριό Λουτρό της Αμφιλοχίας, αιχμάλωτοι από το Μάιο του 1944.
Τελικά οι δύο θαρραλέοι συγχωριανοί μας δραπέτευσαν στις 21 Αυγούστου 1944 από την αιχμαλωσία, βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στις όχθες του χειμάρρου της Ερμίτσας (αρχαίο όνομα Τερμησσός) κοντά στο Αγρίνιο και τη μεθεπόμενη μέρα επέστρεψαν σώοι στο χωριό μας.
Τις πληροφορίες αυτές αντλήσαμε από μια δημοσίευση του εκλεκτού εκπαιδευτικού της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Παναγιώτη Μερμίγκη, ο οποίος είχε την ιδέα να μαγνητοφωνήσει τη διήγηση του Κωστάκη Ζελενίτσα στα Φουσιανά το καλοκαίρι του 1994, να μεταγράψει με μεγάλη υπομονή το υλικό της μαγνητοφώνησης στο χαρτί διατηρώντας τη ντοπιολαλιά των Αγράφων και να το φέρει στο φώς της δημοσιότητας το επόμενο έτος.
Η διήγηση του Κωστάκη Ζελενίτσα:
«Μας παίρνουν από εκεί απ’ τον Καρβασαρά και μας πάνε στο Αγρίνιο μέσα στη φυλακή. Εδώ στη γέφυρα (εννοεί την παλαιά Γέφυρα του Αχελώου στο Στράτο) ήθελα να ιδώ αν ήταν τότε εκεί ο μακαρίτης ο Θωμάς Παπαντζίμας. Ανασηκώθηκα λίγο, αλλά σκιάχτηκα, μην με δει κανένας φύλακας και μου ρίξει. Δεν μας άφηναν να σηκωθούμε. Σαν φτάσαμε στο Αγρίνιο, μας έκλεισαν στη φυλακή. Ήμασταν όλοι μαζί καμιά εκατοστοί.
Στο μεταξύ γίνονταν εκτελέσεις. Έπαιρναν από έναν από δυο κι εκεί έξω ντιπ τους σκότωναν. Στην Αγία Τριάδα ήμασταν. Έπαιρναν από μας και τους θάβαμε. Ώδε εκεί τους χώναμε. Ναι...
Ύστερα από κάμποσες μέρες μάθαμε (σελ. 24) ότι οι αντάρτες βάρεσαν στα Καλύβια δύο Γερμανούς, που μετέφεραν με ένα φορτηγό ξύλα. Ήταν κατά τις εφτά η ώρα το βράδυ, που μας κατεβάσανε όλους τους φυλακισμένους κάτω, μας μαζέψανε, μας έβαλαν στη γραμμή. Καμιά εξηνταριά από εμάς, θέλεις είχαν μέσο, θέλεις δεν τους ήθελαν, τούς ανέβασαν επάνω στη φυλακή. Εμάς τους υπόλοιπους, ήμασταν καμιά εβδομηνταριά άτομα, μάς μοίρασαν σε δύο δωματιάκια. Μας έβαλαν εκεί, μας στρίμωξαν όλους μαζί, μας έκλεισαν μέσα κι η φρουρά απέξω. Άκουγες εκεί το κλάμα... Ξέραμε, ότι θα πάμε για εκτέλεση. Χολογιόνταν ο κόσμος. (Έκλαιγαν και αναστέναζαν επαναλαμβάνοντας το επιφώνημα Ωχ, δηλαδή ωχολογιόνταν) .
Ήμασταν στα παράθυρα τώρα κι έβλεπες τους αλλουνούς έξω ρέκαζαν, φώναζαν οι Ραφτοπουλίτες. Ήταν τέσσερις Ραφτοπουλίτες μέσα και τους ¨χάλασαν και τους τέσσερις. Ήταν ένας Μπαστάνης, ένας Πεταρούδας, ένας αδελφός του Φάνη και του Θωμά Παπαδημητρίου και ένας Γωγάκης. Φώναζαν... ρε Κωστάκη, μου ’λεγαν εμένα... ρε Κωστάκη. Μ’ είχαν χάσει. Πού να φωνάξω εγώ. Τους παίρνουν αυτουνούς και τους πάνε στα Καλύβια, τους εκτέλεσαν όλους. Κρέμασαν τέσσερις αντάρτες στις κολόνες, τους αλλουνούς τούς έβαλαν στον τοίχο και τους θέρισαν».
Στο βιβλίο ο συγγραφέας Βασίλειος Γ. Χαλαστάνης, καταγράφει επίσης:
«Στις 31 Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί εκτέλεσαν ομαδικά 59 πατριώτες στη σιδηροδρομική γραμμή Αγρινίου-Κρυονερίου σε κοντινή απόσταση από τα Καλύβια. Επιβεβαιώνεται και σ’ αυτή την περίπτωση ο Κωστάκης Ζελενίτσας με τα λεγόμενά του, ότι οι Γερμανοί είχαν επιλέξει καμιά εβδομηνταριά φυλακισμένους για εκτέλεση στα Καλύβια Αγρινίου. Κατά προσέγγιση υπολόγισε, αλλά δεν τούς είχε μετρήσει κιόλας. Αναφέρει επίσης ότι εκτελέστηκαν οι Μπαστάνης, Πεταρούδας, Παπαδημητρίου και Γωγάκης από το Ραφτόπουλο Ευρυτανίας. Τα ονόματα αυτά επιβεβαιώνονται και από την επικοινωνία μου με τον Λάμπρο Μαυρογόνατο από το Ραφτόπουλο, 96 ετών, γεννημένος το 1925, ο οποίος βρισκόταν στο Λουτρό Αμφιλοχίας την ημέρα εκείνη, κατά την οποία οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν τους προαναφερθέντες συγχωριανούς του.
Ο Λ. Μαυρογόνατος δήλωσε σχετικά: «Το Μάιο του 1944 κάμποσοι Ραφτοπουλίτες είχαμε μεταβεί με τα πόδια στον Ξερόκαμπο Λουτρού Αμφιλοχίας για σκάλισμα στα καλαμπόκια. Εγώ ήμουν παρέα με έναν Φλώτσιο συγγενή μου και δυο Ντοσκαίους από την Κρετσίστα [σημερινή Ιτέα].
Ένα πρωί εκεί που βρισκόμασταν στα χωράφια κάτω από το δημόσιο δρόμο κοντά στη θάλασσα, ακούσαμε μεγάλο θόρυβο από βαριά οχήματα. Ανέβηκα εγώ σε έναν πλάτανο να δω τι γίνεται, γιατί ήταν κάμπος και δεν βλέπαμε μακριά. Παρατήρησα τότε μια φάλαγγα από στρατιωτικά οχήματα Γερμανικά, που έρχονταν από την Αμφιλοχία και σταματούσαν στην άκρη του δρόμου. Το είπα και στους άλλους.
-Να φύγουμε από δω, να μη δουλέψουμε άλλο σήμερα, να περάσουμε πάνω από το δημόσιο δρόμο και να κρυφτούμε έξω από το χωριό Παλαιό Λουτρό, λέει ο Φλώτσιος, γιατί υποψιάζομαι ότι οι Γερμανοί ήρθαν εδώ με κακό σκοπό.
Συμφωνήσαμε και οι άλλοι τρεις. Πώς να περάσουμε όμως κάθετα στο δρόμο, αφού μας έβλεπαν οι Γερμανοί; Πήγαμε πέρα προς το Ανοιξιάτικο αρχικά ίσαμε ένα χιλιόμετρο απόσταση και μετά ένας-ένας με την τσάπα του στο χέρι περάσαμε ψηλότερα και φθάσαμε στο χωριό Λουτρό. Πήραμε λίγο ψωμοτύρι από τον ιδιοκτήτη στον οποίο εργαζόμασταν και μετά τραβήξαμε βορειότερα προς έναν νερόμυλο. Εκεί κρυφτήκαμε μέσα στους θάμνους και περάσαμε τη νύχτα.
Πράγματι είχε δίκιο ο Φλώτσιος. Θα ήταν κατά τις δέκα το βράδυ, όταν ακούσαμε έντονο γαύγισμα από τα σκυλιά του χωριού. Οι Γερμανοί κύκλωσαν το χωριό και τα αγροτόσπιτα, συγκέντρωσαν όλους τους εργάτες γης, που βρίσκονταν εκεί, τους φόρτωσαν στα καμιόνια και τους μετέφεραν στις φυλακές Αγρινίου.
Την άλλη μέρα πληροφορηθήκαμε ότι ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και οι ακόλουθοι τέσσερις Ραφτοπουλίτες: Μπαστάνης Γεώργιος από το Επάνω Ραφτόπουλο, Παπαδημητρίου Κωνσταντίνος από την Κρετσίστα Ραφτοπούλου, Πεταρούδας Βασίλειος από το Κάτω Ραφτόπουλο και ένας Γωγάκης από το Παλιοχώρι Ραφτοπούλου, που δεν θυμάμαι το όνομά του. Μετά από καιρό ακούσαμε, ότι τους εκτέλεσαν οι Γερμανοί κοντά στο Αγρίνιο».
Από τα υπάρχοντα στοιχεία λοιπόν επαληθεύτηκαν εκ μέρους μας οι εκτελεσθέντες Μπαστάνης Γεώργιος, Πεταρούδας Βασίλειος και Παπαδημητρίου Κωνσταντίνος. Ζήτημα προέκυψε με τον τέταρτο εκτελεσθέντα ονόματι Γωγάκη. Στο Μνημείο των εκτελεσθέντων στα Καλύβια Αγρινίου αναγράφεται Μπαστάνης Βασίλειος και δεν αναγράφεται κανένας Γωγάκης. Αρχίσαμε αναζητήσεις σχετικά στο Μητρώο Αρρένων του Ραφτοπούλου αρχικά και σε γνωστούς από το Ραφτόπουλο και το Αγρίνιο που σχετίζονται με τις οικογένειες Μπαστάνη και Γωγάκη. Ορισμένοι από τους ερωτηθέντες είναι πάνω από 80 ετών στην ηλικία. Δεν εμφανίζεται όμως Μπαστάνης Βασίλειος στο Μητρώο Αρρένων, ούτε κανένας άλλος γνώρισε κάτοικο με αυτό το όνομα. Από όλες τις μαρτυρίες εγκυρότερη θεωρούμε αυτή της δικηγόρου Ελευθερίας Μπαστάνη του Δημοσθένη, γεννημένης το 1949, κατοίκου Αγρινίου, η οποία είχε ακούσει από τον πατέρα της Δημοσθένη Μπαστάνη, γεννημένο το 1897, ότι στα Καλύβια Αγρινίου εκτελέστηκε από τους Γερμανούς μόνο ένας Μπαστάνης, ο Γεώργιος!
Εδώ σταμάτησε η αναζήτησή μας για τον Μπαστάνη Βασίλειο. Επομένως είναι λαθεμένη η αναγραφή του ονόματός του στο μνημείο των Καλυβίων.
Αναφορικά με τον Γωγάκη επίσης πληροφορηθήκαμε ότι δεν σημειώνεται κανένας με αυτό το όνομα στο Μητρώο Αρρένων να πεθαίνει το 1944. Επίσης κανένας από τους ζώντες Ραφτοπουλίτες δεν θυμάται τέτοιο κάτοικο. Η αναζήτησή μας έφτασε μέχρι τα Τρίκαλα, όπου ζει ο Θωμάς Γωγάκης, 70 ετών, γεννημένος το 1950, καταγόμενος από το Παλιοχώρι Ραφτοπούλου, αλλά δίχως αποτέλεσμα. Ο εκτελεσμένος Γωγάκης ενδέχεται να μην είχε εγγραφεί διόλου στο Μητρώο της Κοινότητας Ραφτοπούλου και ο θάνατός του να μη μπορεί να επιβεβαιωθεί από τα αρχεία. Πάντως ο Κωστάκης Ζελενίτσας αποκλείεται στη διήγησή του να έκανε λάθος, γιατί έζησε με τους Ραφτοπουλίτες μαζί στη φυλακή επί έναν ολόκληρο μήνα τον Ιούλιο του 1944 και γνώριζε με ακρίβεια πόσοι και ποιοι ήταν.
Από βιβλίο του Βασιλείου Γ. Χαλαστάνη με τίτλο: «Η Πρασιά Ευρυτανίας κατά τη δεκαετία 1940-1950 - ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ-ΚΑΤΟΧΗ-ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ-ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ) Πειραιάς 2021»