Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2022
Του Γιάννη Ρουσόπουλου, Περιβαλλοντολόγος MSc
Ο Πεταλάς είναι το βουνό μεταξύ Βάλτου και Ξηρόμερου, στα ανατολικά της λίμνης Αμβρακίας. Ξεκινά στο νότο από τη Λεπενού και την Κυψέλη (Σφήνα) και καταλήγει βόρεια στην Αμφιλοχία. Στα αρχαία χρόνια αποκαλούνταν Θύαμον όρος.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Πεταλά είναι η ύπαρξη πάνω του σημαντικού πληθυσμού αλόγων. Τα άλογα αυτά ζουν σε πραγματικά άγρια και απόλυτα φυσική κατάσταση και δεν επιτρέπουν την προσέγγιση σε ανθρώπους. Ανήκουν στην αρχέγονη ελληνική φυλή της Πίνδου. Η φυλή αυτή είναι σχετικά μικρόσωμη, με βασικό χρωματισμό τον καφετί-κοκκινωπό και πολύ καλά εξοικειωμένη στις ξηροθερμικές συνθήκες, στο αδρό βραχώδες υπόστρωμα και στο φτωχό σε βοσκή περιβάλλον.
Υπάρχουν τρεις εκδοχές για το πως προέκυψε η παρουσία τους εκεί: α) Προήλθαν από ζώα εξημερωμένα, που είχε κάποτε κάθε αγροτική οικογένεια. Με την εξέλιξη της ζωής, την εκμηχάνιση της γεωργίας, τα απελευθέρωσαν κι αυτά προσαρμόστηκαν στον άγριο βίο. β) Υπήρχαν πάντα, από τα αρχαία χρόνια στο βουνό. Οι αρχαίοι Ακαρνάνες προσπαθούσαν να συλλάβουν πουλάρια και να τα εκτρέφουν για αγροτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Η φυλή είναι πράγματι αρχαία ελληνική, αλλά δεν γνωρίζουμε τη βασιμότητα της εκδοχής. Αναζητώντας στη βιβλιογραφία δεδομένα για την τεκμηρίωση των παραπάνω, δεν βρέθηκε κάτι που να στέκει ως επιστημονικά τεκμηριωμένο. γ) Ισχύουν και οι δυο παραπάνω εκδοχές συνδυασμένες. Δηλαδή, προϋπήρξαν άγρια στο βουνό, αλλά έγινε κι απελευθέρωση οικόσιτων, όπως σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.
Στο οικοσύστημα του βουνού παίζουν το ρόλο του μεγάλου φυτοφάγου θηλαστικού. Συνήθως, στα ελληνικά φυσικά οικοσυστήματα, αιώνες τώρα, το ρόλο αυτό έχουν σε μεγάλο βαθμό έναντι των άγριων, τα ζώα της κτηνοτροφίας ελεύθερης βοσκής. Στα μεσογειακά ανοιχτά βοσκοδάση με βελανιδιές, όπως του Πεταλά, το τοπίο είναι ξεκάθαρα διαμορφωμένο με το δεδομένο της μόνιμης βοσκοπίεσης. Τα ποιοτικά στοιχεία της βιοποικιλότητας καθορίζονται από αυτό το δεδομένο. Έχουμε παραδείγματα, όπως σε μεγάλα τμήματα της Ορεινής Ναυπακτίας, όπου αυτά τα ποιοτικά στοιχεία υποβαθμίστηκαν όταν σταμάτησε η ύπαρξη μεγάλων φυτοφάγων θηλαστικών (ουσιαστικά τα ζώα της κτηνοτροφίας), ως απόρροια της δημογραφικής ερήμωσης. Συμπερασματικά, κρίνεται ότι η ύπαρξη σημαντικού πληθυσμού άγριων αλόγων, με μεγάλη διασπορά πάνω στο βουνό, δρα ευεργετικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της μορφής του τοπίου.
Παρατηρήθηκε ότι τα άλογα ζουν διεσπαρμένα σε πολλές θέσεις του βουνού. Απαντούν σε διακριτές ομάδες-χαρέμια, με ιεραρχική δομή. Δηλαδή, κυρίαρχο αρσενικό, αρσενικά δευτερεύουσας κυριαρχίας. Αντίστοιχα, θηλυκά πρώτου και δεύτερου βαθμού ιεραρχίας, ανώριμα νεαρά και μικρά πουλάρια. Η διεκδίκηση κυριαρχίας των αρσενικών ενδέχεται να οδηγήσει σε σκληρές κι αιματηρές μεταξύ τους μάχες. Κάθε ομάδα αριθμεί από 10-12 ως 25 περίπου μέλη.
Μια ενδιαφέρουσα συμπεριφορά παρατηρήθηκε στο πεδίο, όταν πλησίασε την ομάδα δυνητικός κίνδυνος (η παρουσία μου). Όπως έγινε αντιληπτό, υπήρχε κάποιο μέλος με το ρόλο του φύλακα. Το ρουθούνισμα του φύλακα ήταν ήχος συναγερμού. Αμέσως έγιναν μετακινήσεις. Τα ενήλικα αρσενικά παρατάχθηκαν μπροστά σε σειρά. Τα θηλυκά πίσω τους και τα μικρά πίσω από τις μητέρες. Σε απόπειρα κοντινότερης προσέγγισης, πχ απόσταση κάτω των 50-60μ, η ομάδα απομακρύνεται τρέχοντας.
Μια ακόμη ενδιαφέρουσα κοινωνική τους συμπεριφορά μου περιέγραψαν ντόπιοι κτηνοτρόφοι και αφορά τη γέννα. Σε αυτή τη φάση, το ετοιμόγεννο θηλυκό είναι ευάλωτο κι αν παρουσιαστεί κάποιος κίνδυνος, δεν μπορεί να τρέξει μακριά. Οι λύκοι που ζουν στο βουνό και παίζουν το ρόλο του μεγάλου σαρκοφάγου θηλαστικού στο οικοσύστημα, καραδοκούν σε αυτές τις περιπτώσεις να επιτεθούν. Αντιλαμβάνονται την αδυναμία του αλόγου σε αυτή την ευαίσθητη λειτουργία. Για να είναι ασφαλές, το ετοιμόγεννο θηλυκό περικυκλώνεται από μέλη της ομάδας. Τα αρσενικά είναι έτοιμα να αντιδράσουν με επικίνδυνες κλωτσιές σε όποιο θηρευτή επιτεθεί.
Ο συνολικός πληθυσμός των αλόγων στον Πεταλά είναι άγνωστος. Σύμφωνα με μαρτυρίες ντόπιων κτηνοτρόφων, ενδέχεται να ξεπερνά τα 1000 ζώα. Κάποιοι ανέφεραν και το νούμερο 2000, αλλά μάλλον είναι υπερβολικό. Προσωπικά, κατάφερα να δω σε μια επίσκεψη την περασμένη άνοιξη περί τα 225 ζώα.
Ο ετήσιος κύκλος ζωής των αλόγων του Πεταλά αφορά δυο φάσεις. Τους μήνες από τέλη Σεπτεμβρίου - Οκτώβριο, ως τον Μάιο, ζουν πάνω στις ράχες του βουνού. Με τον ερχομό του θέρους, η μορφή του οικοσυστήματος αλλάζει έντονα. Η πλειοψηφία των φυτών που παρείχαν τροφή χάνεται. Τα φυτά περνούν τότε τη θερινή "νάρκη".
Τα άλογα, αυτή την περίοδο, δηλ. τέλη Μαΐου ως αρχές Οκτωβρίου, εγκαταλείπουν τον Πεταλά και μετακομίζουν ανατολικά. Μια ιδιαίτερα μεγάλη έκταση εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων, που απλώνεται μεταξύ του Πεταλά - κοιλάδα Λαγγάδας και της τεχνητής λίμνης Καστρακίου και στα βόρεια ως το χωριό Βαρετάδα Βάλτου, είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένη και χωρίς χωριά και οικισμούς. Εκεί αναπτύσσεται μια αλληλουχία παράλληλων ραχών, με προσανατολισμό βορρά-νότου κι ενδιάμεσα αυτών ανοίγονται κλειστές κοιλάδες και δασωμένες ρεματιές.
Το πέτρωμα είναι φλύσχης και υποστηρίζει πολύ πλούσια μεσογειακή βλάστηση μακκίας που παρέχει στα άλογα την απαραίτητη σκίαση και δροσιά. Η περιοχή αυτή έχει μόνο λιγοστές σταβλικές εγκαταστάσεις κι ένα υποτυπώδες δίκτυο δασικών δρόμων.
Σύμφωνα με τη σχεδίαση που έχουν για το εγγύς μέλλον εταιρείες παραγωγής ενέργειας, οι κοιλάδες αυτές ή κάποιες από αυτές, θα μεταβληθούν σε τεχνητές λίμνες-ταμιευτήρες ενέργειας. Αν αυτό συμβεί, τότε τα άλογα θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα.
Ο Γιάννης Ρουσόπουλος, είναι Περιβαλλοντολόγος MSc, Φωτογράφος Φύσης και Εκδότης βιβλίων και διαμένει μόνιμα στο Μεσολόγγι. Δραστηριοποιείται επίσης με την Φωτογραφική Λέσχη Πολιτιστικού & Μορφωτικού Συλλόγου "Το Αιτωλικό".
Ο Γιάννης Ρουσόπουλος, έχει εκδώσει δυο καταπληκτικά λευκώματα:
- «Στο Μεσολόγγι, με τα πουλιά!» (2017)
- «Ναυπακτία: Από το Αντίρριο… ως τα Βαρδούσια» (2006)
Φωτογραφίες, κείμενο: Γιάννης Ρουσόπουλος
