Κυριακή 22 Αυγούστου 2021
Στο βάθος ενός απόκρημνου φαραγγιού μεταξύ των βουνών Χελιδόνα, Καλιακούδα και της οροσειράς του Παναιτωλικού, βρίσκεται η ξακουστή μονή της Παναγιάς Προυσιώτισσας, η οποία ιδρύθηκε την περίοδο της Εικονομαχίας σύμφωνα με την τοπική παράδοση και εορτάζει κάθε 23 Αυγούστου.
Το παλαιότερο σωζόμενο τμήμα του καθολικού είναι η κρύπτη με την εικόνα της Παναγίας, η οποία κτίστηκε σε βραχώδες κοίλωμα και διατηρεί δύο στρώματα τοιχογραφιών του 13ου αι. και του 1518. Ο υπόλοιπος ναός κτίστηκε στον τύπο του σταυροειδούς ναού με τρούλο στα μέσα του 18ου αι., σε αντικατάσταση του παλαιότερου ναού που πυρπολήθηκε στις αρχές του 16ου αι. Οι μαθητές του Διονυσίου εκ Φουρνά, Γ. Γεωργίου και Γ. Αναγνώστου, αγιογράφοι με καταγωγή από το Μαυρίλο, εικονογράφησαν το εσωτερικό του, περί το 1785.
Το μοναστήρι υπέστη σημαντικές καταστροφές κατά την πυρπόλησή του από γερμανικά στρατεύματα στις 16 Αυγούστου 1944. Τότε χάθηκαν οι πτέρυγες με τα κελιά και τους ξενώνες που περιέβαλλαν το καθολικό, καθώς και πολλά κειμήλια. Η σημερινή μορφή του μοναστηριακού συγκροτήματος οφείλεται σε σταδιακές αναστηλωτικές επεμβάσεις και νεότερες κτιριακές προσθήκες.
Στον περιβάλλοντα χώρο της μονής βρίσκεται το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων, συνεπτυγμένος σταυροειδής ναός του 1754, με τοιχογραφικό διάκοσμο του 1805. Πολύ κοντά συναντάμε και την «Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων», προεπαναστατικό τριώροφο πέτρινο κτήριο με αμυντικά χαρακτηριστικά, που χρησίμευσε μάλλον ως οχυρό διαμονής φρουρών της μονής, μέχρι να αποδοθεί, λίγο πριν την Επανάσταση, στη Σχολή.
Στην είσοδο του περιβάλλοντα χώρου της μονής του Προυσού διατηρούνται δύο αμυντικοί πύργοι, κτισμένοι ενδεχομένως κατά τον 17ο ή 18ο αι. για την προστασία της μονής. Είναι γνωστοί ως πύργοι Καραϊσκάκη, επειδή χρησιμοποιούνταν ως κατάλυμα του σπουδαίου αγωνιστή όταν βρισκόταν στη μονή.
Οι πύργοι είναι τετράπλευρα, μονόχωρα, λιθόκτιστα κτίσματα με ύψος περί τα 7,00μ. Οι πλευρές των τοίχων που αντικρίζουν την διερχόμενη οδό είναι διάτρητες από ανοίγματα μάχης (πολεμίστρες).
Το διάστημα 1989-1991 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης και συντήρησης και στους δύο πύργους.
Όπως συνηθιζόταν στα χρόνια της τουρκοκρατίας στα μοναστήρια έβρισκαν καταφύγιο εκτός από προσκυνητές κατ ταξιδιώτες, σώματα αρματολών και κλεφτών. Το μοναστήρι του Προυσού διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα χρόνια της Επανάστασης.
Αποτέλεσε ιδιαίτερα αγαπητό καταφύγιο και ορμητήριο του Καραϊσκάκη, που είχε εγκαταστήσει με διαρκείς αγώνες το αρματολίκι του στα Άγραφα. Συχνά κατέφευγε εκεί για να καταστρώσει τη στρατηγική του, να ξεκουραστεί η για να δεχθεί τις θεραπευτικές φροντίδες των μοναχών, καθώς υπέφερε από φυματίωση. Εκεί κειτόταν βαριά άρρωστος, όταν έγινε η μάχη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησιού (8/9 Αυγούστου 1823), όπου σκοτώθηκε ο Μάρκος Μπότσαρης. Όταν έφεραν οι Σουλιώτες τον σκοτωμένο και τον ξάπλωσαν εμπρός στον νάρθηκα του καθολικού, ο Καραϊσκάκης σύρθηκε από το κρεβάτι και φίλησε δακρυσμένος τον νεκρό Μπότσαρη λέγοντας την χαρακτηριστική -και προφητική για τον ίδιο- ευχή όλων των πολεμιστών της εποχής «Άμποτε, ηρώα Μάρκο, κ' εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω».
Η μνήμη του Καραϊσκάκη συνδέθηκε ιδιαίτερα με την εικόνα της Παναγιάς Προυσιώτισσας, η οποία σύμφωνα με την Ιερά Διήγηση της μονής, μεταφέρθηκε από την Προύσα της Μικρός Ασίας. Όμως η έρευνα διίσταται αν η εικόνα είναι επιζωγράφηση η αντίγραφο της παλαιότερης που πιθανώς κάηκε τον 16ο αι. Η αργυρή επένδυσή της οφείλεται σε τάμα του Καραϊσκάκη για το αίσιο τέλος της ασθένειας που τον βασάνισε από αρχές του Αυγούστου έως το τέλος Σεπτεμβρίου του 1823, όπως υποδεικνύει και η αφιερωματική επιγραφή «Δαπάνη του γενναιοτάτου Γεωργίου Καραϊσκάκη. Χειρί Γ. Καρανίκα 1824».
Κατά την παράδοση, ο γνωστός για την αθυροστομία του οπλαρχηγός έταξε το μουλάρι του στην Παναγιά για να τον γιάνει, το οποίο έδεσε στην πόρτα του ναού κατά την αναχώρησή του, ευχαριστώντας την'' με το ύφος: «τόξερα γώ πως ήθελες μουλάρια τάματα για να με γιάνεις τόσους μήνες».
Μεταξύ των εκκλησιαστικών κειμήλιων του σκευοφυλακίου, ξεχωρίζουν το χαρακτηριστικό φέσι και όπλα του αρχιστράτηγου της Ρούμελης, τα οποία δώρισε στο μοναστήρι.
Τη 23η του μηνός Αυγούστου η σύναξις της Ιεράς Εικόνος της Παναγίας Προυσιωτίσσης.
''Ελλάς αγάλλου, συνάμα Αιτωλία, Προυσιωτίσσης ιερά πανηγύρει!''
«Της Ελλάδος απάσης συ προΐστασαι πρόμαχος και τερατουργός εξαισίων τη εκ Προύσσης εικόνι Σου, Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ, και γαρ φωτίζεις εν τάχει τους τυφλούς δεινούς τε απελαύνεις δαίμονας και παραλύτους δε συσφίγγεις αγαθή. Κρημνών τε σώζεις και πάσης βλάβης τους σοι προστρέχοντας. Δόξα τω σω ασπόρω τοκετώ, δοξα τω σε θαυμαστώσαντι, δόξα το ενεργούντι δια σου τοιαύτα θαύματα».
Η Ιστορική Μονή βρίσκεται νότια του νομού Ευρυτανίας, σε απόσταση 32 χιλιομέτρων από την πόλη του Καρπενησίου και 51 χιλιομέτρων βορειοανατολικά του Αγρινίου.
Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας-Ευρυτανίας: «Μνήμες της Ελληνικής Επανάστασης στη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία»
Φωτογραφίες: Γιώργος Πανταζόπουλος, Δήμητρα-Μαρία Νταγιάντα, Ελπίδα Τσόλκα-Χόντου