Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2021
Της Πατρίτσια Κυπριανίδου, Ερευνήτρια ΕΚΕΦΕ
Σκέψεις με αρκετούς βαθμούς ελευθερίας, χωρίς τη βάσανο της αυστηρής τεκμηρίωσης. Οι συνθήκες είναι έκτακτες. Εν μέσω πανδημίας, διερωτάται κανείς συνεχώς που πατά και που βρίσκεται.
Είμεθα κατά τα φαινόμενα, σε κάποιο μεταίχμιο, ο καθείς μόνος του και όλοι μαζί ή μάλλον οι περισσότεροι. Δεν έχει βέβαια βρεθεί ο κοινός τόπος ακόμα. Διατελούμε σε κανονικότητα και μη κανονικότητα, σε αντιφάσκουσα ατομική και συλλογική διάσταση, στο μεταξύ του εθνικού και του παγκόσμιου, του μεταμοντέρνου παρόντος αλλά και του αρχέγονου παρελθόντος.
Μεταίχμιο: μια ευφυής λέξη που υποδηλώνει όχι απλά το πέρασμα από μία κατάσταση σε μια άλλη, αλλά το διαχωριστικό σημείο ανάμεσα σε δύο διαφορετικές καταστάσεις: το μεταξύ δύο αιχμών.
Η επιστημονική πρόοδος των λεγόμενων επιστημών της ζωής, ειδικά της βιοϊατρικής έρευνας και της βιοτεχνολογίας, είναι τεράστια και αναντίρρητη. Είναι αναμενόμενο ότι κάποια στιγμή οι κοινωνίες μας θα ξεπεράσουν τον νέο ιό. Αναμφίβολα με την αφορμή αυτή, θα αυξηθούν περαιτέρω και οι γνώσεις μας.
Ωστόσο ωριμότεροι και σοφότεροι θα γίνουμε;
Μεγάλες προκλήσεις όπως η πανδημία του νέου ιού ή η κλιματική αλλαγή και η οικολογική καταστροφή, αναδεικνύουν την ανεπάρκεια των κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων οργάνωσής μας, η οποία μπορεί να αποβεί καταστροφική. Δεν είναι και πολύ έξυπνο αυτό εκ μέρους μας, κι όμως συνεχίζουμε απτόητοι.
Η επιμονή στον ακραίο ανταγωνισμό, την αντιπαλότητα και την έλλειψη συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα είναι χαρακτηριστική. Το ίδιο ισχύει και σε ό,τι αφορά τον προσανατολισμό της έρευνας, τη χρηματοδότησή της, τους θεσμούς και τις δομές διαχείρισής της και ιδιαιτέρως τις νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες.
Παρά την συνεχή πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, η διαχείριση του άυλου αλλά και υλικού αυτού «πλούτου» ακολουθεί το ίδιο μοτίβο, στο οποίο κυριαρχούν οι όροι του ακραίου ανταγωνισμού και της αντιπαλότητας. Για τις πλέον προηγμένες τεχνολογικά χώρες, το παιχνίδι αυτό παίζεται μάλιστα με πολύ σκληρούς όρους.
Η πρόοδος των επιστημών –και ειδικά της τεχνολογίας– αποτελεί διακύβευμα ισχύος, προϊόν με προστιθέμενη αλλά και πολύπλευρη αξία, πηγή ποικίλων ανταγωνισμών. Η ανταλλαγή γνώσης, πληροφορίας και τεχνογνωσίας έχει ένα δικό της χρηματιστήριο και δικούς της νόμους. Διαθέτει ένα δικό της βάρος στην επικοινωνία, στα συμβατικά και μη συμβατικά μέσα.
Σε ποια ατζέντα ωστόσο βρίσκεται άραγε ο οριζόντιος συντονισμός και η διεύρυνση των συνεργειών; Η πραγματικά ανοιχτή επιστήμη; Ποιες δομές διεθνείς και εθνικές είναι οι αναγκαίες για να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες απαιτήσεις απέναντι στις μεγάλες προκλήσεις που απειλούν το είδος και τον πλανήτη; Με ποιους κανόνες, προϋποθέσεις και ρυθμίσεις;
Ποια συστήματα οργάνωσης της γνώσης απαιτούνται; Πόσο είμαστε διατεθειμένοι να θέσουμε και να τηρήσουμε κώδικες δεοντολογίας και ρυθμίσεις βιοηθικής; Τι γίνεται με τα βιοδεδομένα και το γενετικό μας υλικό; Μπορεί να αυτορυθμιστεί η έρευνα; Και ποιος πρέπει να είναι ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους; Της κοινωνίας; Πόσο αποτελεσματικός μπορεί να είναι ο ρόλος υφιστάμενων διεθνών θεσμών; Ποιοι είναι οι νέοι θεσμοί που χρειαζόμαστε;
Οι μεγάλες κρίσεις αποτελούν αφορμή για σκέψη σε πολλά επίπεδα. Κατ’ αρχήν για να θέσουμε τα σωστά ερωτήματα. Κυρίως όμως, αποτελούν εναύσματα για εναλλακτική οργάνωση, για νέες αναγκαίες προσεγγίσεις και δομές που θα κάνουν τις κοινωνίες μας πιο ανθεκτικές. Όπερ πιο συντονισμένες και πιο συσπειρωμένες. Άλλη πολύ ευφυής λέξη. Το σημαίνον και το σημαινόμενον…
Ας παραμείνουμε όμως προς το παρόν στο συμπέρασμα: οι μεγάλες κρίσεις και προκλήσεις της ανθρωπότητας υπενθυμίζουν ακόμα και στους θιασώτες της αντίθετης άποψης, ότι το σύστημα έχει τα όριά του. Και επίσης, στην παραδοχή ότι ο άνθρωπος δεν είναι παντοδύναμος, αν και πλανητικά κυρίαρχος. Η παραδοχή αυτή, παραμένει πάντα αποκαλυπτική και πλήρης νοήματος για το προς τα που πρέπει να βαδίσουμε κάθε φορά. Και αυτό είναι μεγάλη ευθύνη και της επιστημονικής κοινότητας.
Ζούμε σήμερα τη δική μας ιστορία. Το μερίδιό μας στην μακρά εξελικτική μας διαδικασία.
Ας κινηθούμε λοιπόν ταχύτερα προς την ενηλικίωσή μας.
"Τοπικά": Αποτυπώσεις σε στιγμές κινδύνου, τόμος 19ος
Έκδοση της Eταιρείας Mελέτης των Eπιστημών του Aνθρώπου (Π. Kαπόλα - εκδόσεις νήσος, Aθήνα, 2020)
Κατεβάστε το αρχείο πατώντας εδώ: https://www.nissos.gr/
Η Πατρίτσια Κυπριανίδου δραστηριοποιείται ερευνητικά στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» με αντικείμενο τη Ραδιοφαρμακευτική Τεχνολογία.
Tα «Τοπικά» είναι μια σειρά συλλογικών τόμων αφιερωμένων σε θέματα που συνδέονται με τη γνώση, ιδιαίτερα στις επιστήμες του ανθρώπου. Στόχος τους είναι να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πλαισίου για την αντιπαράθεση απόψεων και την ανανέωση θεωρητικών και ερευνητικών ερωτημάτων, τα οποία απασχολούν ένα ευρύ φάσμα Eλλήνων και ξένων επιστημόνων. Kάθε θέμα, στο οποίο αφιερώνεται ένας τόμος, αποτελεί αντικείμενο συζήτησης ενός εργαστηρίου, που προηγείται της έκδοσης του τόμου.